بیماری کرونا (کووید-19) که در سال 2019 به سرعت در جهان به یک همه‌گیری (پاندمی) تبدیل شد، باعث پنومونی حاد تنفسی می‌گردید و به سرعت جهت پیشگیری و درمان مؤثر، به دغدغه اصلی جامعه بهداشت جهانی تبدیل شد. در طی تاریخ بشر از طب سنتی  (TM)¹ و داروهای گیاهی  (HM)² برای درمان و مهار اپیدمی‌های متعددی بهره برده است لذا برای مبارزه با کرونا نیز امید می‌رفت که درمان با طب سنتی و داروهای گیاهی در برخی مناطق مفید واقع شود. چین، هند و کره جنوبی تاریخچه‌ای کهن در استفاده از داروهای گیاهی دارند و لذا دولت‌هایشان، مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های حمایتی را برای استفاده از طب سنتی و داروهای گیاهی در درمان کرونا صادر کردند. در مقابل کشورهای دیگر از جمله آمریکای شمالی و اروپا در این مورد سکوت پیشه کردن مگر در مواردی که آسیب‌های احتمالی به‌سلامتی وجود داشت. چنین تفاوتی به دلیل اختلاف فرهنگ، تاریخ و دیدگاه‌های فلسفی، مراقبت‌های بهداشتی، دارویی و همچنین سیاست‌ها و استانداردهای ناهماهنگ در تنظیم و قانونی سازی طب سنتی و داروهای گیاهی در حوزه‌های مختلف است.

بیماری کروناویروس 2019 (COVID-19) گونه‌ای جدید شناسایی‌شده از ویروس کرونا است که باعث علائمی مشابه سرماخوردگی معمولی تا موارد کشنده در انسان می‌شود و به سرعت به همه‌گیری جهانی و مسئول بحران جهانی بهداشت فعلی شده است. تا 21 دسامبر 2020، 75،110،651 مورد تائید شده کووید-19، از جمله 1،680،395 مرگ در 216 کشور یا منطقه، به سازمان بهداشت جهانی (WHO)³ گزارش شده است. اکثر موارد در ایالات‌متحده آمریکا و پس از آن هند، برزیل و روسیه گزارش‌شده است. تابه‌حال، چندین داروی مولکولی برای اثربخشی بر عفونت COVID-19 آزمایش‌شده‌اند که برخی از آن‌ها به آزمایش‌ها بالینی رسیده‌اند، در حالی که برخی دیگر هنوز در مرحله پیش بالینی باقی‌مانده‌اند. رمدسیویر⁴  اولین و تنها داروی تائید شده توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده⁵  برای کرونا در ایالات‌متحده می‌باشد که بر اساس سه معیار نشان داد که زمان بهبودی بیماران را از 15 روز به 10 روز کاهش می‌دهد. اما طبق یک کار آزمایی مشترک سازمان جهانی بهداشت و با توجه به مرگ و میر کلی و مدت بستری بیماران نشان می‌دهد رمدسیویر و سه داروی دیگر تأثیر کمی بر بیماران بستری در بیمارستان داشته است. علاوه بر دسترسی کم، قیمت رمدسیویر برای بیماران در سراسر جهان از 2340 تا 3120 دلار آمریکا برای یک دوره پنج روزه بسیار بالاست؛ و از آنجایی که COVID-19 یک بیماری نادر نیست، توسعه سایر درمان‌های مشابه، مقرون‌به‌صرفه‌تر و معادل هنوز از اهمیت بالایی برخوردار است. از سوی دیگر داروهای گیاهی اثری شفابخش و سابقه ای طولانی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌های همه‌گیر داشته است. در سال 2003 میلادی، از یک طب سنتی چینی⁶  برای درمان سندروم حاد تنفسی⁷  استفاده شد که بسیار اثربخش بود. همچنین برای درمان مالاریا از یک عصاره گیاهی با نام گیاه گندواش⁸    
استفاده گردید. لذا شواهد موجود نشان می‌دهد که در مقایسه با طب غربی، ادغام طبسنتی با طب غربی (داروی جامع) برای درمان کرونا ممکن است اثرات بهتری داشته باشد. در مجموع 634 رکورد در این تحقیق مشارکت کردند که از این میان 48.90 درصد از داده‌ها توسط مؤسسات در چین، 13.56 درصد از ایالات‌متحده، 6.15 درصد از هند، 5.99 درصد از بریتانیا و 3.15 درصد از استرالیا ارائه شده است. سایر کشورهایی که سهم داده‌ها بالاتر از 2% داشتند، ایران، کره جنوبی، آلمان و ایتالیا بودند .

داده‌های 9 کشور فوق 86.44 درصد از کل رکوردها را شامل می‌شود که نشان دهنده مشارکت نسبتاً بالای آن‌ها در این موضوع است.

چین

سال‌هاست در کشور چین از طب سنتی چینی جهت پیشگیری و درمان بیماری‌های همه‌گیر استفاده می‌شود. از زمان شیوع همه‌گیری کرونا، طب سنتی چینی به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از خدمات بهداشتی درمانی در تشخیص و درمان کرونا مورد استفاده قرار گرفته است. با اعلام مقامات چینی، 17 استان، 4 شهرداری و 4 منطقه خودمختار چین به‌طور رسمی دستورالعمل‌های مرتبط با طب سنتی را برای پیشگیری و درمان کرونا صادر کردند. همه دستورالعمل‌ها توسط مقامات بهداشتی محلی با توجه به ویژگی‌های منطقه‌ای و شیوع محلی کرونا ابداع‌شده‌اند و از زمان اولین صدور به‌طور مداوم به‌روزرسانی شده‌اند. از ویرایش سوم تا هشتم دستورالعمل‌های رسمی، نسخه‌ها و درمان‌های طب سنتی چینی در مراحل مختلف از پیشگیری، شرایط حاد بیماری و بهبودی کرونا نقش داشته است که اثر درمانی خوبی از خود به‌جای گذاشته است.

هند

طب سنتی هند یکی از قدیمی‌ترین نظام‌های بهداشتی درمانی برای درمان بیماری‌های مختلف در تاریخ بشر است. دولت هند نظام‌های درمانی سنتی به نام های آیورودا⁹ ، یوگا¹⁰  و طبیعت‌درمانی، یونانی¹¹ ، سیدا¹² ، سووا  ریگپا¹³ و هومیوپاتی¹⁴  را که توسط وزارت مستقل AYUSH 15 تنظیم می‌شود، وضع کرده است. برای مقابله با بحران همه‌گیری جهانی کرونا، هر یک از این نظام‌های درمانی دستورالعمل‌های را برای پزشکان بر اساس نظریه‌های خود، استانداردها، مقررات و شورای تحقیقاتی خود منتشر کردند. به عنوان مثال، در طب یونانی این‌طور تصور می‌شود که اگر برخی از مواد مضر در هوا و آب باقی بمانند، اپیدمی‌ها رخ می‌دهد. لذا بر اساس راه‌های انتقال و آلودگی به ویروس کرونا، بر اقدامات کلی ایزوله، قرنطینه، فاصله‌گذاری تأکید شده است. آیورودا، به عنوان یکی دیگر از نظام‌های طب سنتی تأکید بیشتری بر تقویت قدرت ذهن و بدن برای مقابله با عوامل استرس‌زا دارد. ازآنجایی‌که بحران جهانی کرونا منجر به سطوح بالایی از پریشانی روانی شده و تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت روان ایجاد کرده است، افراد با عملکرد ضعیف ایمنی و شرایط سلامت روانی بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی هستند؛ بنابراین، اطبای این نظام، از طریق دولت هند، ده اقدام را برای کمک به تقویت سیستم ایمنی بدن پیشنهاد کرده‌اند. این اقدامات شامل مصرف آب گرم و جوشانده‌های گیاهی، شستشوی دهان با روغن، و استنشاق بخار برای بیماری‌های تنفسی. تا به حال، ابتکارات متعددی برای استفاده از پتانسیل‌های طب سنتی و داروهای گیاهی در همه‌گیری کرونا انجام‌شده است. بر اساس مشاوره‌ های سیستم درمانی ¹⁵AYUSH "بهتر است از «درمان به‌وسیله طب همیوپاتی برای پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های کرونا» و «داروهای یونانی مفید در مدیریت شدت علائم بیماری کرونا» استفاده کرد. این موارد شامل چندین "مرحله مدیریت پیشگیرانه " طبق شیوه‌های آیورودا و چندین "دارو یونانی مفید در مدیریت علائم عفونت ویروس کرونا" نام برده است.

کره جنوبی

طب سنتی کره‌ای از دوران ماقبل تاریخ سرچشمه می‌گیرد و شباهت‌هایی با طب سنتی چینی دارد. این طب نیز، مشابه طب سنتی چینی، رطوبت انسداد ریه برای مرحله خفیف و سم مسدودکننده ریه برای مرحله شدید را شناسایی می‌کند. در کره جنوبی، انجمن پزشکی کره و انجمن طب سنتی ریوی کره هرکدام دستورالعمل‌های طب سنتی را در مورد پیشگیری و درمان کرونا در پایان فوریه 2020 صادر کردند. همه دستورالعمل‌ها توسط کارشناسان بالینی تهیه‌شده‌اند که به‌طور مرتب توسط هر دو انجمن به‌روزرسانی می‌شوند تا راهنمایی‌های بالینی برای پیشگیری و درمان کرونا در کره جنوبی ارائه کنند. طبق دستورالعمل صادرشده از سوی طب سنتی کره در مورد پیشگیری و درمان COVID-19 در فوریه 2020، 4 شناسه الگو و 15 فرمول گیاهی برای مرحله خفیف، 3 شناسه الگو و 3 فرمول گیاهی در مرحله شدید و 2 شناسه الگو و 2 فرمول گیاهی در مرحله بهبودی پیشنهاد می‌شود. علاوه بر این، انجمن پزشکی کره یک مرکز پزشکی از راه دور برای درمان کرونا ایجاد کردند. پس از بررسی سوابق پزشکی بیمارانی که از مارس 2020 مراقبت‌های پزشکی از راه دور را دریافت می‌کردند، 30 درصد از آن‌ها نوعی جوشانده گیاهی که توسط دستورالعمل‌های چینی و کره‌ای توصیه‌شده است را استفاده کردند. گزارش‌شده است که این فرمول باعث افزایش سیستم ایمنی و کاهش التهاب با تداخل در مسیرهای مرتبط با عفونت ویروسی و مسیرهای مرتبط با سرطان در هنگام درمان کرونا می‌شود. شایان‌ذکر است کرونا در فوریه 2020، 4 شناسه الگو و 15 فرمول گیاهی برای مرحله خفیف، 3 شناسه الگو و 3 فرمول گیاهی در مرحله شدید و 2 شناسه الگو و 2 فرمول گیاهی در مرحله بهبودی پیشنهاد می‌شود. علاوه بر این، انجمن پزشکی کره یک مرکز پزشکی از راه دور برای درمان کرونا ایجاد کردند. پس از بررسی سوابق پزشکی بیمارانی که از مارس 2020 مراقبت‌های پزشکی از راه دور را دریافت می‌کردند، 30 درصد از آن‌ها نوعی جوشانده گیاهی که توسط دستورالعمل‌های چینی و کره‌ای توصیه‌شده است را استفاده کردند. گزارش‌شده است که این فرمول باعث افزایش سیستم ایمنی و کاهش التهاب با تداخل در مسیرهای مرتبط با عفونت ویروسی و مسیرهای مرتبط با سرطان در هنگام درمان کرونا می‌شود. شایان‌ذکر است که در کشور کره، حداقل 69 درصد از جمعیت طب سنتی کره‌ای را تجربه کرده‌اند.

ایالات‌متحده آمریکا

ایالات‌متحده آمریکا بازار اصلی صنعت داروسازی است که در آن تقریباً 20 هزار نوع داروی گیاهی به ارزش حدودی 62 میلیارد دلار موجود است. بیشتر محصولات گیاهی در ایالات‌ متحده آمریکا مجاز به عرضه به‌عنوان غذا یا مکمل‌های غذایی هستند که توسط متخصصان طب سوزنی/گیاه شناسان بر اساس مشاوره رودررو با بیمار تجویز شوند. در حال حاضر، سازمان‌های متعددی مانند مرکز پزشکی جامع اندرو ویل، دانشگاه آریزونا، انجمن تغذیه آمریکا و انجمن پزشکان طب طبیعی آمریکا، با ایجاد سایت‌های منبع با اخطارهای محترمانه به متخصصان و اعضای مشغول در این حوزه اخطار داده‌اند. برخی از پزشکان مشغول در طب سنتی در ایالات‌متحده نیز تمایل دارند که از نظر فلسفی بیشتر با دیدگاه دولت چین و هند همسو گردند و با ارائه درمان‌هایی که ممکن است در پیشگیری، درمان یا توان‌بخشی بیماران کرونا مؤثر باشد متحد شوند. با این حال، به دلیل مقررات حاکم بر نظام دارویی کشور آمریکا، در حال حاضر نمی‌توان از طب سنتی یا داروهای گیاهی در پیشگیری یا درمان بیماری کرونا استفاده کرد. اول از همه، از آنجایی که محصولات گیاهی عمدتاً به‌عنوان مکمل‌های غذایی در ایالات‌متحده آمریکا به فروش می‌رسد، ادعاهای درمانی برای مصارف پزشکی روی برچسب این محصولات مجاز نیست. در غیر این صورت، بازاریاب/تولیدکننده مشمول تولید داروی غیرمجاز می‌باشد. ثانیاً، اگر یک محصول گیاهی برای استفاده به‌عنوان بخشی از رژیم‌درمانی بیماری در نظر گرفته‌شده باشد، به‌عنوان مثال، در درمان کرونا، نیاز به ارزیابی و تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را دارد. لذا این محصول را بایستی تحت مقررات داروی گیاه‌شناسی طبقه‌بندی و همان الزامات و استانداردهای دقیقی را که برای داروهای معمولی اعمال می‌شود (مطالعات بالینی، تضمین کیفیت و غیره) را برای آن‌ها نیز اعمال کنند.

استرالیا

داروهای گیاهی در استرالیا نیز به‌عنوان داروهای مکمل تجویز می‌شوند که بر طبق قانون "کالاهای درمانی" تصویب شده در سال 1989 اداره کالاهای درمانی (TGA)¹⁶ مسئول اجرای این قانون است. فقط کالاهای درمانی که توسط این اداره ارزیابی‌شده‌اند، می‌توانند قبل از عرضه به بازار در پایگاه ثبت‌نام کالاهای درمانی استرالیا گنجانده شوند. داروهای گیاهی با دو سطح کم‌خطر و پرخطر طبقه‌بندی‌شده‌اند. یک داروی گیاهی خاص ممکن است با خطر کم یا زیاد بسته به سمی بودن مواد، دوز پیشنهادی، مناسب بودن نشانه‌ها و ادعاها برای خود تشخیصی و مدیریت و احتمال بروز واکنش‌های نامطلوب مرتبط باشد. داروهای گیاهی که ریسک بالاتری دارند باید به صورت جداگانه از نظر ایمنی، کیفیت و کارایی قبل از عرضه به بازار ارزیابی شوند. از آنجایی که کرونا یک "شکل جدی" یک بیماری پزشکی در نظر گرفته می‌شود، هر محصولی، از جمله داروهای گیاهی که ادعا می‌کنند برای درمان استفاده می‌شود باید صریحاً توسط اداره کالاهای درمانی تأییدشده باشد؛ بنابراین، برای بازرسی باید رویه‌های کاملی از جمله صدور مجوز تولیدکنندگان با اصول عملکرد خوب تولید، ارزیابی محصولات قبل از بازار و فعالیت‌های نظارتی پس از فروش انجام شود. با توجه به آنچه در بالا ذکر شد، کالاهای درمانی، از جمله محصولات طب سنتی و داروهای گیاهی که صریحاً توسط اداره کالاهای درمانی تأیید نشده‌اند، نمی‌توانند هیچ اشاره مستقیم یا ضمنی برای استفاده به‌عنوان درمان کرونا در تبلیغات برای عموم یا متخصصان سلامت داشته باشند. مشابه وضعیت ایالات‌متحده، هر روشی برای اثبات ایمنی، کیفیت و اثربخشی داروهای گیاهی برای درمان کرونا مستلزم سرمایه‌گذاری، تلاش و زمان نسبتاً طولانی است که قانونی شدن چنین درمان‌هایی در طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی بسیار سخت و زمان‌بر است.

آلمان و انگلستان

آلمان دارای پیشرفته‌ترین تکنولوژی فرآوری داروهای گیاهی در اروپا است و دارای بزرگ‌ترین بازار داروهای گیاهی در جهان است.
داروهای گیاهی باید قبل از بازاریابی از طریق ثبت سنتی گیاهی در بریتانیا ثبت شوند. در حال حاضر، بریتانیا و اتحادیه اروپا هنوز الزامات و رویه‌های مشترک عمده‌ای برای ثبت داروهای گیاهی دارند. در اتحادیه اروپا، متقاضیان ملزم به ارائه شواهد ثبت رسمی و یا کارشناسی برای استفاده سنتی از داروی هدف هستند. داروهای گیاهی برای ثبت باید حداقل 30 سال قبل از تاریخ درخواست، در علم پزشکی مورد استفاده قرار گرفته باشد و حداقل 15 سال از آن مربوط به اتحادیه اروپا باشد. علاوه بر این، داروی گیاهی مورد نظر باید در طرح ثبت سنتی گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گیرد و از لحاظ کیفیت، ایمنی به آژانس نظارتی داروها و محصولات بهداشتی MHRA  ارسال شود. یک تفاوت جزئی با اتحادیه اروپا این است که پزشکان گیاهان دارویی در بریتانیا نیازی به مجوز برای ارائه داروهای گیاهی که خود به‌صورت حضوری برای بیماران خود تجویز می‌کنند ندارند.  با توجه به منابع ضعیف سیستم مراقبت‌های بهداشتی درمانی در بسیاری از کشورها، کمبود مداوم پرسنل و تجهیزات نقش مهمی در مدیریت بیماری همه‌گیر کرونا دارد. از این رو، کنترل و پیشگیری زودهنگام، مدیریت منابع حداقلی و درمان‌های مقرون به‌صرفه از اهمیت بالایی برخوردار است. برای هزاران سال در کشورهای آسیایی داروهای گیاهی و طب سنتی به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از خدمات بهداشتی در کشورهای آسیایی برای هزاران سال، نقش بی‌بدیلی در مبارزه با کرونا داشته است. در مقابل، دیدگاه کلی کشورهای غربی  در مورد استفاده از داروهای گیاهی و طب سنتی برای درمان کرونا بیشتر تمایل به هشدار یا حتی اعتراض دارد. یک سند از آژانس فرانسوی برای سلامت و ایمنی غذا، محیط‌زیست با اعلام اینکه مکمل‌های گیاهی با فعالیت بر روی سیستم ایمنی می‌توانند پاسخ التهابی را تقویت کرده و در نتیجه کرونا را بدتر کنند، بیماران را از استفاده از داروهای گیاهی منصرف می‌کنند.

 مترجم و نویسنده: شهرزاد - اشرف سمنانی

linkedin

[1]TM: Traditional Medicine
[2]HM: Herbal Medicine
[3] WHO: World Health Organization
[4]Remdesivir
[5]FDA: Food and Drug Administration

[6]TCM: Traditonal Chinese Medicine
[7]SARS: Severe Acute Respiratory Syndrome
[8]Artemisia annua Linn

[9] Ayurveda
سیستم طب سنتی هندو که مبتنی بر تعادل در سیستم‌های بدن است و از رژیم غذایی، درمان گیاهی و تنفس یوگا استفاده می‌کند.
[10] Yoga and Naturopathy
یوگا و طبیعت‌درمانی مبتنی بر درمان‌های بدون داروی مختلف مانند طب سوزنی، طب فشاری، یوگا و مدیتیشن، روزه درمانی، رژیم غذایی و تغذیه، گل درمانی، آب‌درمانی، مشت‌ومال، ورزش و الکتروتراپی، رفلکسولوژی، مشاوره و موارد دیگر است.
[11] Unani
 یک سیستم پزشکی است که در بخش‌هایی از هندوستان کاربرد دارد و تصور می‌شود از طریق پزشکان مسلمان قرون‌وسطایی از یونان بیزانس گرفته شده است.
[12] Siddha
طب سیدا، سیستم سنتی درمانی است که از جنوب هند سرچشمه گرفته و یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های پزشکی هند به شمار می‌رود.
[13] Sowa-Rigpa
یک سیستم پزشکی سنتی با قرن‌ها قدمت است که از یک رویکرد پیچیده برای تشخیص بیماری‌ها و تکنیک‌هایی مانند تجزیه و تحلیل نبض و آزمایش ادرار را در خود جای داده و از رفتار و اصلاح رژیم غذایی، داروهایی که از مواد طبیعی (مانند گیاهان و مواد معدنی) تشکیل شده‌اند، استفاده می‌کند. درمان‌های فیزیکی (به‌عنوان مثال طب سوزنی تبتی و غیره) برای درمان بیماری‌ها.
[14] Hemopathy
شکلی از طب مکمل است که در آن بیماری‌ها را با مقدار اندکی از مواد طبیعی درمان می‌کنند که با مقادیر بیشتر خود علائم بیماری‌زایی دارند.
[15]AYUSH مخفف حرف اول 6 طب که در بالا توضیح داده‌ شده

[16]TCM: Traditonal Chinese Medicine