شهر یزد به دلیل نداشتن موقعیت طبیعی مناسب و همچنین عرصه ای مناسب برای فعالیت های کشاورزی، از گذشته های دور در رشته های متعدد صنایعدستی فعال بوده است، بهطوریکه سهم عمدهای را در صنایعدستی کشور داشتهاند. شهر یزد از میان 370 رشته صنایعدستی موجود در کشور ایران، در 64 رشته فعال است که از میان آنها 18 رشته صنایعدستی شامل دارائیبافی، ترمهبافی، احرامی بافی، ریگیری، دانش سنتی سنجش عیار یا محک طلا، مهارت ساخت زنجیر چینابی، روش ساخت زنجیرتوپ ملیله یزدی، هنر ساخت زنجیر هل و گلاب، شیوه ساخت زنجیر کلافهای، هنر ساخت دستبند اشرفی یزدی، روش ساخت زنجیر هل ملیله یزدی، شیوه ساخت زنجیر نردبانی، مدال ماهی لرزون، شیوه ساخت قالب جوم یزدی، مهارت کشتی بافی زرتشتیان، شیوه ساخت انگشتر گالو، شیوه ساخت مدال سه لیره، شیوه ساخت گوشواره کشکی و بافت پارچه زری اطلسی بهعنوان میراث ناملموس به ثبت رسیده است. بهطورکلی رشته های فعال صنایعدستی شهر یزد، در چهارده گروه قرار میگیرند که در جدول زیر ارائهشده است.
ردیف |
گروه |
رشته |
1 |
نساجی سنتی |
رشته های کار بافی، دارائی بافی و احرامی بافی |
2 |
بافته های داری و غیر داری |
رشته های گلیم، زیلو و نمد |
3 |
پوشاک سنتی |
رشته های گیوه بافی و بافتنی |
4 |
چاپ های سنتی |
رشته های چاپ قلمکار، چاپ باتیک |
5 |
کاشی سنتی، سفال و سرامیک |
رشته های سفالگری، نقاشی زیر لعابی، نقش برجسته، کاشی هفترنگ و کاشی معرق |
6 |
صنایعدستی چرمی |
رشته های تولیدات چرم دستدوز و معرق چرم |
7 |
صنایعدستی فلزی |
رشته های زیورآلات سنتی، چلنگری، مسگری، قلمزنی، حکاکی |
8 |
صنایعدستی چوبی و حصیری |
رشته های معرق چوب، خراطی، حصیربافی و سبدبافی |
9 |
صنایعدستی سنگی |
رشته های تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی و فیروزه کوبی |
10 |
رودوزی های سنتی |
رشته های سرمهدوزی، رودوزیهای الحاقی و پتهدوزی |
11 |
آبگینه |
رشته های همجوشی شیشه و معرق شیشه |
12 |
طراحی و نقاشی سنتی |
رشته های نگارگری، تذهیب و طراحی سنتی |
13 |
سازهای سنتی |
رشته ساخت سازهای سنتی |
14 |
میناکاری |
رشته های میناکاری، مینای مشبک |
اما بررسی آماری حوزه اقتصادی و میزان بهرهگیری اقتصادی و همچنین تولیدات بخش صنایعدستی یزد نشان میدهد که این شهر از این پتانسیل بهخوبی استفاده نکرده است. مسائل حوزه صنایعدستی را در سه گروه میتوان عنوان نمود:
1- عدم توسعه صنایعدستی خلاق با تاکید بر ویژگیهای بازار و اصالت محصول
2- ضعف در فعالیتهای بازاریابی و تبلیغات
3- ضعف در اطلاعرسانی و آگاهسازی در زمینه صنایعدستی مختلف استان یزد و عدم امکان ارائه آنها بهعنوان جاذبه گردشگری استان یزد.
یکی از راهکارهای عملیاتی برای به نمایش گذاشتن این پتانسیل و استفاده از ظرفیتهای یزد در توسعه گردشگری پرداختن به موضوع گردشگری خلاق و یا تجربه محور می باشد که در ادامه به تشریح آن پرداخته شده است.
تشریح گردشگری خلاق (صنایع دستی):
در هزاره سوم و در عصر شبکهها، رویکرد گردشگری از گردشگری انبوه و گردشگری فرهنگی به سوی گردشگری خلاق متمایل شده است. گردشگری خلاق مبتنی بر میراث فرهنگی ناملموس و مشارکت خلاق در فعالیت ها و شبکه سازی با افراد محلی است که فرصت توسعۀ ظرفیتهای خلاقانه یک مقصد گردشگری را فراهم میسازد. گردشگری خلاق، گردشگران را عمیقاً در چشمانداز فرهنگی مقصد درگیر میسازد؛ بهگونهای که آنان در فعالیتهای گوناگون آن مقصد از قبیل صنایعدستی، هنر، آشپزی و سایر فعالیتهای خلاقانه مشارکت میکنند؛ بدین ترتیب فرصتهای جدیدی برای یادگیری مهارتهای جدید و برقراری پیوند نزدیک میان گردشگران و مردم محلی و میراث فرهنگی آنها پدید میآید. بدین خاطر از گردشگر خلاق میتوان انتظار آموختن درباره هنرها و صنایعدستی، طراحی، آشپزی، سلامت و درمان، زبان، معنویت، طبیعت، ورزش، بازی و سرگرمیهای سنتی، موسیقی و رقص، نمایش و... را داشت.
گردشگری خلاق، گردشگران را از حالت بازدید صرف از مناظر و آثار تاریخی خارج نموده و به یادگیری و کسب تجربه های بینظیر دعوت میکند.
بنابراین در نوروز 1402 تصمیم گرفته شده برای اولین بار در استان یزد رویداد گردشگری تجربه محور با تمرکز بر صنایعدستی استان یزد و مشاغل این حوزه برگزار گردد. رویداد با همراهی سازمان فرهنگی، اجتماعی ورزشی شهرداری یزد و شرکت توسعه آفرینشهای خلاق آروند برگزار گردید.
در این رویداد تلاش گردید تا محصولات حوزه صنایع دستی استان یزد در حوزه های مختلف:
• سفال و سرامیک
• زیلو بافی
• قالی بافی
• دارایی بافی
• میناکاری
• چرم دست دوز
• دست سازه های مسی
• دست سازه های چوبی
• حصیر بافی
• پاپیو ماشه
• گوهر تراشی
• سفالگری
• خطاطی
• نقاشی
یک جاذبه گردشگری انسان ساخت در شهر یزد ایجاد کند، بدین صورت که با مستقر کردن مربیان وکارگاه های تولیدی در حوزه های مختلف ، امکان تجربه دیدن ساخت محصولات حوزه صنایعدستی را به گردشگر داد و گردشگر را به طور مستقیم با فرآیند ساخت محصول درگیر کرده و علاقه یادگیری را در او افزایش داد. همچنین در این رویداد غرفه هایی برای ارائه و فروش محصولات حوزه صنایعدستی نیز در نظر گرفته شده بود..
لذت آشنایی با انواع صنایعدستی استان یزد و نحوه تولید آثار مختلف، تجربه کار کردن با دستگاه ها و ابزار تولید صنایعدستی و تماشا و خرید صنایعدستی از آوردههای این رویداد بوده است که بسیار مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی واقع شد و امید است در ادامه بتوان با برنامهریزی بهصورت یک برنامه دائمی اجرا گردد.
همچنین در این رویداد که از 28 اسفند تا 12 فروردین 1402برگزار شد، اجرای برنامههای فرهنگی، برگزاری تئاتر و آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردم یزد برای گردشگران رقم خورد که تأثیر بسیار زیادی در شناخت فرهنگ و اصالت یزدیها برای گردشگران داشته است. در این بخش هنرمندان بسیار خوب یزدی به ایفای نقش و انتقال هویت و فرهنگ یزد پرداختند.